Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych należy do stanów bezpośrednio zagrażających życiu. Zapaleniu opon najczęściej towarzyszą mniej lub więcej nasilone kliniczne objawy zapalenia mózgu oraz ogólne objawy infekcji. Z reguły bakteryjne zapalenie opon jest zakażeniem endogennym, wywołanym uaktywnieniem wewnątrzustrojowego ogniska zakażenia w warunkach osłabionej odporności immunologicznej, głównie humoralnej.
Najczęstsze źródła infekcji
Do najczęstszych źródeł infekcji zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych należą:
- ropne zapalenie ucha środkowego,
- zapalenie zatok przynosowych,
- ropień okołowierzchołkowy zęba,
- ropień około-migdałkowy,
- ognisko zapalne w płucach,
- bakteryjne zapalenie zastawek serca (częste u narkomanów),
- zakrzep zatoki jamistej,
- ogniska zapalne w jakimkolwiek narządzie jamy brzusznej.
Niekiedy jednak nie udaje się ustalić źródła zakażenia. Zdecydowana większość bakteryjnych zakażeń opon mózgowo-rdzeniowych wywoływana jest przez Neisseria meningitidis, Streptococcus pneupumme i Haemnphilus influciwfte; W około jednej trzeciej przypadków czynnik jest nie ustalony.
Przebieg zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zwykle ma przebieg nieco wolniejszy, stopniowy, dając czas na diagnostykę. Jednakże warto pamiętać, że bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może rozwinąć się na podłożu choroby wirusowej i może przebiegać podostro, jeśli pacjent w tym czasie był leczony antybiotykami.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – rozpoznanie
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych objawia się. bólem głowy, gorączką, nudnościami lub wymiotami, sztywnością karku, podrażnieniem opon (objaw Kerniga) oraz objawami uogólnionej infekcji.
W badaniu fizykalnym należy dokonać kierunkowej oceny pod kątem występowania objawów zapalenia płuc lub zapalenia ucha czy objawów przemawiających za zakażeniem ogólnoustrojowym, jak np. objawów skórnych przy zakażeniach meningokokowych. W badaniu neurologicznym należy ocenić stan świadomości (skala Glasgow), sprawdzić występowanie objawów oponowych oraz objawów ogniskowego uszkodzenia układu nerwowego i, jeśli to możliwe, dokonać oceny dna oka.
W zależności od rodzaju czynnika zakaźnego i przebiegu, zakażenie może przybrać charakter uogólnionej posocznicy lub doprowadzić do zgonu w wyniku zapalnego procesu mózgowego bez wstrząsu septycznego. Ponieważ zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych należy do stanów wymagających szybkiego, zdecydowanego postępowania terapeutycznego, należy wdrożyć postępowanie diagnostyczne umożliwiające szybkie podejmowanie dalszych decyzji. Im cięższy stan pacjenta, tym mniej czasu powinniśmy tracić przed rozpoczęciem leczenia.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – leczenie
Wczesna antybiotykoterapia decyduje o dalszym przebiegu i następstwach przebytego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Jeśli podejrzewa się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a chory jest podsypiający lub znajduje się w śpiączce, nastąpił spadek ciśnienia tętniczego, są objawy ciężkiej posocznicy, to należy przystąpić natychmiast do antybiotykoterapii. Nie należy opóźniać leczenia w celu przeprowadzenia nakłucia lędźwiowego.
W przypadku wystąpienia wstrząsu septycznego powinniśmy intensywnie podawać płyny onkotycznie czynne — zgodnie z zasadami resuscytacji — ale należy pamiętać również o istnieniu poglądu, że w celu zmniejszenia współistniejącego obrzęku mózgu należy rozsądnie ograniczyć podawanie tych płynów.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – zalecenia
Należy następnie skierować chorego na odpowiedni oddział szpitalny. W przypadku stwierdzenia zaburzeń świadomości powinno się chorego skierować na oddział intensywnej terapii lub intensywnego nadzoru.
Jeśli wchodzi w grę proces zakaźny, należy zapewnić odpowiednią izolację chorego. Problem zakaźności powinien być skonsultowany z mikrobiologiem lub specjalistą chorób zakaźnych (ewentualnie SANEPID).
Chorych z podejrzeniem wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych należy również hospitalizować, mimo iż leczenie ma głównie charakter wspomagania i nadzoru. W przypadku gdy nakłucie lędźwiowe wykonano u chorego z dość małym prawdopodobieństwem bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, płyn mózgowo-rdzeniowy jest przejrzysty, a chory ogólnie czuje się dobrze, przed podjęciem dalszych decyzji należy poczekać na wyniki badań mikrobiologicznych. Jeśli są jakiekolwiek wątpliwości lub można przewidzieć opóźnienie w uzyskaniu wyników, należy podać antybiotyk natychmiast po wykonaniu nakłucia.
Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu i leczone antybiotykiem, ale podawanym z innych powodów lub w dawkach zbyt małych, bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych są określane wspólną nazwą tzw. aseptycznych zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych. Płyn mózgowo-rdzeniowy w takich przypadkach powinien być poddany poszerzonej diagnostyce mikrobiologicznej, a także specyficznym badaniom serologicznym w kierunku kiły i badaniom wirusologicznym. Wskazana jest też konsultacja z mikrobiologiem. W przypadku negatywnych posiewów bakteriologicznych wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, należy oznaczyć antygeny podejrzewanych bakterii.